PA75NAVO-OHK – Regio 44 Special Events

Marine Oorlogs Hoofdkwartier

Na de Tweede Wereldoorlog kregen veel voormalige Duitse bunkers een tweede leven gedurende de Koude Oorlog, zo ook het complex Dishoek. Samen met het complex in Zwanenburg vormde dit het Oorlogshoofdkwartier.

Duitse bunkers hergebruikt

Door de ontwikkelingen in de Oost-West verhoudingen, trad Nederland toe tot de NAVO en nam op zich om in bondgenootschappelijk verband de onschendbaarheid van het eigen grondgebied en van het Europese vasteland te verdedigen.

Een andere overweging in het concept was het Beneluxverdrag tussen België, Nederland en Luxemburg, dat ook een verdedigings-paragraaf had. De beide politieke besluiten, het NAVO- en het Beneluxverdrag, deed de Koninklijke Marine uitkijken naar een hoofdkwartier, van waaruit de operaties geleid konden worden. En om financiële en geografische redenen viel het oog op het bunkercomplex in de Vlissingse duinen. Het financiële voordeel was, dat er al veel bruikbare bunkers stonden en geografisch lag het op een aanvaardbare plaats voor de Belgen aan hun waterweg naar Antwerpen.

OHK bunkers en hun functie

Bunker OHK	Duits Type	Functie
AB-01		Eetzaal officieren en onderofficieren
AB-02	635	Meteo en telefooncentrale
AB-03		Ziekenboeg
AB-04		Distaff en slaapverblijf
AB-05		Bureau HHD
AB-06	FL250	Commandocentrum met kantoren, cryptoruimte, telexruimte, radiokamer, plotkamer, keuken, verbindingsbureau, noodaggregaat
AB-07		Kantoor hoofd OHK, vanaf medio jaren ‘70 luisterdienst
AB-08		Longroom en Gouden Bal
AB-09		Verblijf CMZNED
AB-10	635	Conferentiezaal, bureau SONATO
AB-11	622	Niet bruikbaar, te vochtig, te beschadigd
AB-12	621	Tot medio jaren ‘70 Luisterdienst
AB-13		Garage / Brandweer
AB-14	M159	Dishoek: Telex-telegraaf centrale (Tape Relay Center)
AB-15	M145	Dishoek: Radio zenders, zendmast, straalverbindingen
AB-16		Dishoek: Fundering zendmast
AB-17		Dishoek: Fundering zendmast
AB-18		Dishoek: Fundering zendmast
AB-19	M145	Dishoek: Radio zender tbv van de NATO
AB-20		Magazijn bevoorrading
AB-21		Kombuis, eetzaal korporaals & manschappen
AB-22		Toiletten
AB-23		Papiervernietiging en magazijn

Het brein achter de planning was de toenmalige KLTZ A.J. Quanjer. De Commandant der Zeemacht in Nederland werd het commando opgedragen, met als chef-staf een officier van de Belgische zeemacht. Aan deze constructie ontleende het bunkercomplex zijn nieuwe naam: commandopost van de Admiraal Benelux, (afgekort ABNL), ter verdediging van het Belgisch-Nederlandse zeegebied. Ook v.w.b. de NAVO kreeg men het commando over het Belgisch-Nederlandse deel van Het Kanaal en de Noordzee. De benaming in dit verband was Commander Benelux sub area Channel (COMBENECHAN) en in dit verband had de commandopost de naam Maritime Headquarters Walcheren (MHQ Walcheren), dus feitelijk had het complex twee functies. In 1951 werd begonnen met het rehabiliteren van het complex en de opzet was om alleen in oorlogstijd op volle sterkte te draaien.

In vredestijd was er een kleinere staf die zorgde voor de aanwezigheid en het goed functioneren van de faciliteiten, zodat op ieder gewenst moment kon worden ‘overgestapt’. De eerste nationale oefening werd er in 1952 gehouden en de eerste oefening in Benelux-verband in 1953. Begin vijftiger jaren waren nog niet alle vaarroutes mijnenvrij en daarom werden vanuit het bunkercomplex de mijnenveeg operaties geleid. In het begin waren er nog niet zoveel bunkers in gebruik, maar door omstandigheden nam de behoefte tot meer ruimte toe. Ook de Russische inval in Hongarije en de crisis bij het Suezkanaal bijvoorbeeld, deed de behoefte aan betere en meer verbindingen toenemen, naarmate de structuur binnen de NAVO hechter werd.

OHK bunkers Zwanenburg

Deze plattegrond geeft een overzicht van de voor het OHK gebruikte voormalige Duitse bunkers. De bunkers in Dishoek staan er niet op.

Bron: OHK in bedrijf, Nico van de Wetering 2022.

In bunker AB-15, 4 km westelijker (bij Dishoek) waren de zenders en antennes al ondergebracht. Later kwam daar ook de telegraafcentrale bij, dit was het landelijk knooppunt voor het marinetelexverkeer. In 1968 werd, ook bij Dishoek, hiervoor de voormalige ziekenboeg-bunker van de Duitsers (AB-14) verbouwd.

Door de uitbreidingen namen ook de voorzieningen toe en op zeker moment kon men er 600 man onderhouden. Vanaf 1969, na de bouw van de marinekazerne te Vlissingen, werden van deze faciliteiten van het complex steeds minder gebruikgemaakt. Alleen in tijden van crisis en oefeningen draaide dat op volle toeren.

De operationele faciliteiten van het OHK begonnen steeds meer achter te lopen bij de eisen van een moderne marine. Daarom werd vanaf 1960 al uitgekeken naar een plaats voor een nieuw hoofdkwartier. Aanvankelijk (1966) viel de keus op een bunker van de luchtdoelartillerie van de luchtmacht in Goes, maar het bleek dat deze moest worden gedeeld met de PTT en de dienst Bescherming Burgerbevolking. Daarna (1970), viel het oog op een fort uit de Eerste Wereldoorlog te Huisduinen. Dit bleek echter geen optie om bouwtechnische redenen. Uiteindelijk viel de blik toen op een voormalig navigatiestation van de luchtmacht bij Den Helder. Vele reorganisaties en namen verder is het nu ondergebracht op Willemsoord.

De Vlissingse duinen zijn inmiddels heringericht en verbreed. De bunkers in Zwanenburg zijn deels gesloopt en niet meer toegankelijk. De bunkers AB-14 t/m AB-19 en andere bunkers in Dishoek worden tegenwoordig beheerd door de stichting “Bunkerverhalen” en zijn nog steeds tijdens rondleidingen te bezichtigen. Gedurende het PA75NAVO weekend hebben we een stukje van het “hergebruik” tijdens de periode van het OHK toegelicht aan het publiek.

Einde OHK op Walcheren

In de zestiger jaren werd al gezocht naar een vervangende locatie voor het Oorlogs Hoofdkwartier welke meer geschikt zou zijn voor een moderne marine. Uiteindelijk vertrok men naar een voormalig Luchtmacht navigatiestation in Den Helder.

Foto: De officiële buitengebruikstelling op de binnenplaats voor bunkers AB-06 en AB-07 op maandag 2 april 1984.

BRON FOTO: OHK in bedrijf, Nico van de Wetering 2022.

Bronvermelding

Onze dank gaat uit naar Nico van de Wetering die zich medio 2022 op verzoek van de Stichting Bunkerverhalen verdiepte in de geschiedenis van het Oorlogs Hoofdkwartier van de Marine op Walcheren. Hij was daar zelf in 1968/1969 dienstplichtig Korporaal Radio Radarmonteur en weet dus veel uit de eerste hand. Daarnaast heeft hij een aantal oud-medewerkers gesproken.