Radio-apparatuur in OHK
In het Oorlogs Hoofdkwartier werd natuurlijk volop gecommuniceerd met Marine-eenheden en NAVO organisaties.
Telefonie, radio, telex en crypto
Zoals elders op deze website is te lezen bestond het Oorlogs Hoofdkwartier uit een aantal bunkers waarin de verschillende taken werden uitgevoerd. Op deze pagina zoomen we in op de diverse communicatiemiddelen die daartoe ter beschikking stonden.
Het Oorlogs Hoofdkwartier (OHK) bestond uit ruim 20 bunkers, waarvan er een groot aantal gebruikt werden voor communicatie gerelateerde zaken. Zo was er een telefooncentrale, het Commandocentrum met o.a. een cryptoruimte, telexruimte, radiokamer en verbindingsbureau, een luisterdienst, een telex-telegraaf centrale en een zenderruimte t.b.v. de NAVO. Daarnaast werden diverse bunkers als fundering voor zendmasten gebruikt.
Radiokamer
De radiokamer in het Commandocentrum was uitgerust met een paar Racal-17L ontvangers waarvan twee voorzien waren van een RA-237 LF-converter waardoor de ontvangstfrequentie niet 500 kHz – 30 MHz was maar 10 kHz – 30 MHz. Ook stonden er een tweetal HZO-1 zend-onvangers van het merk Van der Heem.
Ook was er een mooie HRO ontvanger met verwisselbare spoelbakken. In totaal bestonden er 13 spoelbakken (zgn coilsets) uiteenlopend van 480 kHz t/m 30 MHz.
Met de beschikbare apparatuur was men in staat tot wereldwijd berichtenverkeer.
RACAL 17L korte golf ontvanger
Hoewel de RA.17L inmiddels een relatief oude ontvanger is, maakt hij gebruik van geavanceerde technieken voor zijn tijd. Het gebruik van vier knoppen voor het afstemmen kan in het begin wat omslachtig lijken, maar met wat oefening wordt dit snel tweede natuur.
Luisterdienst
In de bunker was ook de luisterdienst gestationeerd waar alle Marine morse telegrafieverkeer werd gemonitord door sergeants en/of majoors codeurs-telexist. Ook het telexverkeer, telefoongesprekken en eigenlijk alle denkbare verbindingen werden gecontroleerd. Het was vooral een controle op de juiste procedures vooral met het oog op veiligheid en geheimhouding.
Iedere maand verscheen er een luisterrapport dat werd gestencild voor de vloot en de verbindingscentra. Het was altijd weer spannend of je er als schip in werd genoemd. De luisterdienst beschikte over een 6-tal Racal ontvangers met een frequentiebereik van 500 kHz tot 30 MHz. Sommige waren extra uitgerust met RA-237 laagfrequent converter waardoor het bereik 10 kHz tot 30 MHz werd. Ook beschikte dienst over HRO-ontvangers en REH recorders.
De ontvangers waren via een splitter en antenneversterker aangesloten op een zeer breedbandige antenne van het merk Marconi die op het duin stond. In een andere bunker (AB-12) werden door sergeants of majoors het tefoonverkeer afgeluisterd/gemonitord aan de hand van taperecorderbandjes.
Crypto
van een Adonis KL-7 apparaat (foto links) gecodeerd en gedecodeerd. Het werken met de Adonis was tijdrovend. Alle te verzenden en ontvangen berichten moesten worden overgetikt.
Later werden bijna alle berichten automatisch gecodeerd en gedecodeerd. Voor het telexverkeer werd het Crypto-apparaat van het type KW7 van Honeywell gebruikt. Iedere avond werd volgens een bepaalde afspraak de code met behulp van fragiele draadjes ingesteld. Voor de schip-wal communicatie werd het Crypto-apparaat van het type KWR gebruikt. Bij dit apparaat werd iedere avond met behulp van een ponskaart de code ingesteld.
Verbindingsbureau
De telexverbindingen werden onderhouden door Siemens T100 teletypewriters. Tijdens NAVO-oefeningen stonden de telexen roodgloeiend. 4 telexverbindingen (foto links boven) waren voorzien van online crypto-apparatuur van het type KW7 van Honeywell. Dagelijks werd, op een vast tijdstip, de versleutel-code veranderd. Een vervelende klus omdat de code m.b.v. fragiele draadjes met stekkertjes werd ingesteld. De hier gebruikte telexverbindingen waren uitsluitend voor nationaal verkeer. Het internationale verkeer liep via de Telex-telegraafcentrale in bunker AB-14.
NORA reserve
In Noordwijk is het hoofd-ontvangststation van de Marine gevestigd, Noordwijk Radio. Bij calamiteiten waarbij NORA niet bruikbaar zou zijn kon het OHK de ontvangsttaak van NORA overnemen. Speciaal daarvoor was er een ruimte ingericht met een 10-tal Racal ontvangers om zo het schip-wal verkeer te kunnen overnemen. De overname van NORA vond plaats d.m.v. vaste lijnen tussen het OHK en NORA en een KH-systeem.
Telex-Telegraaf centrale
In AB-14 was de Telex-telegraafcentrale ondergebracht. Dit was het knooppunt van alle telexverbindingen van de Koninklijke Marine in Nederland voor zowel nationaal als internationaal telexverkeer. Deze centrale was ondergebracht in de verbouwde en met een aanbouw vergrootte Duitse hospitaalbunker van het type M159.
Er waren naar schatting 40 Siemens T100 verbindingen in gebruik. (een Telex-apparaat met ponsband). De ponsband van een binnen gekomen bericht bevatte, naast de inhoud, ook de informatie naar wie het bericht moest worden doorgezonden. Het betrof berichten met classificatie geheim, confidentieel en “niet geheim”.
Alle in- en uitgaande berichten werden versleuteld. Al die berichten werden door het crypto apparaat type KW7 van Orestes gedecodeerd of gecodeerd. Eén keer per 24 uur werd de code volgens landelijke afspraak aangepast.
De centrale was permanent bezet. Zowel in “vredestijd” als tijdens NAVO-oefeningen. Tijdens NAVO-oefeningen was het heel erg druk en stonden de telexen roodgloeiend. Een Telex Relay Centrale ontvangt telexberichten van de afzender en stuurt die vervolgens door naar ontvanger. Alle ontvangen berichten werden op ponsband gezet en m.b.v. diezelfde ponsband doorgestuurd naar de geadresseerde.
Alle te versturen telexberichten liepen via vaste verbindingen in AB-14 en AB-15. Sommige van de vaste verbindingen, zoals de verbindingen met Engeland en België, bevonden zich in de Telex-telegraafcentrale zelf.
Siemens Telex machines
Siemens introduceerde het model T100 in 1958 en werd sindsdien ontzettend veel gebruikt in Nederland. In het Oorlogs Hoofdkwartier alleen al stonden er tientallen. Het bleek een degelijk apparaat.
In het begin van deze eeuw viel uiteindelijk definitief het doek voor de telex netwerken, ingehaald door de fax en de computer.
Zendstation
In de voormalige munitiebunker was het zendstation ondergebracht. De bunker is hoger in het duin gelegen. Dit zendstation was samen met de Telex-telegraafcentrale AB-14 een belangrijk knooppunt van de Koninklijke Marine. Zo belangrijk dat er tegen de bunker een wachthuis voor het Marine Bewakingskorps (MBK) aan was gebouwd. Er was 24 uur per dag bewaking aanwezig. De zendinstallaties waren voor de duur van de NAVO oefeningen 24 uur bemand. Daarbuiten alleen in dagdienst.
De zendhal was voorzien van een 8-tal korte en middengolf zenders van het merk Westinghouse Electric type TDE. Frequentiebereik van 300 kHz –
18,1 MHz. Het waren 100 Watt zendinstallaties van de Amerikaanse Marine uit de 2e wereld oorlog. Het afstemmen van de zenders op de gewenste frequentie gebeurde door de dienstdoende Radio-Radar monteur handmatig op verzoek van de Verbindingsdienst.
Ofschoon de Koninklijke Marine al op zoek was naar een nieuwe locatie voor het OHK is de zendhal in de jaren 1970 en 1971 toch nog grondig vernieuwd. De acht TDE-zendinstallaties zijn vervangen door zes Engelse RACAL MA-79G korte- en middengolf zenders met een frequentiebereik van 1,6 – 30 Mhz. De zenders hadden een wereldwijd bereik. De nieuwe Racal zendapparatuur werd geïnstalleerd door het Marine Elektronisch en Optisch Bedrijf (MEOB). De nieuwe straalzenders werden door Philips geïnstalleerd.
Antennepark
Het antennepark is ook na de renovatie in 1970 gehandhaafd gebleven. Er waren op 3 verschillende bunkers grote masten geplaatst met daartussen de antennedraden. Op één van de masten waren schotels geplaatst voor directe straalverbindingen met Antwerpen, Zeebrugge en
Ouddorp. Tijdens de renovatie zijn de straalzenders vervangen door Philips straalzenders met antennes van Italiaanse makelij. De straalverbinding liep daarna van Zeebrugge, Westkapelle, Ouddorp, Maasvlakte, Noordwijkerhout, Hilversum, Hoorn en Den Helder (vuurtoren Lange Jaap).
Speciaal voor de verbinding tussen het OHK en de NAVO was bunker AB-19 (voormalig M145 munitiebunker) voorzien van een RACAL zendinstallatie. De enorme antenne stond op een naast gelegen bunker. Alleen tijdens NAVO oefeningen was deze bunker in gebruik en 24 uur per dag bemand. Op verzoek van de Telegraafcentrale in AB-06 werd de zender handmatig afgestemd op de gewenste frequentie. De bunker was voorzien van mechanische ventilatie.
Zenders en antennes
In de begindagen stonden er bijvoorbeeld 8 zend-ontvangers van Westinghouse Electric, later vervangen door RACAL apparatuur. Bovenop de duinen waren er o.a. draadantennes voor HF en een aantal masten met antennes voor straalverbindingen te vinden.
Bronvermelding
Onze dank gaat uit naar Nico van de Wetering die zich medio 2022 op verzoek van de Stichting Bunkerverhalen verdiepte in de geschiedenis van het Oorlogs Hoofdkwartier van de Marine op Walcheren. Hij was daar zelf in 1968/1969 dienstplichtig Korporaal Radio Radarmonteur en weet dus veel uit de eerste hand. Daarnaast heeft hij een aantal oud-medewerkers gesproken.